Kündekâr: Kündekari işini yapan sanatçı, ince marangoz.
Kündekâri: Birbirine geçme sistemiyle, küçük ve düzgün geometrik ahşapparçalarla yapı elemanlarının yüzeyinde yapılan bezeme tekniğidir. [1]
Kündekâri: (künde-kâr ve mastariyet eki-î ile künde-kârî) Rutübet ve sıcağa dayanıklı, sert ve kıymetli tahtaların, özellikle elma, ceviz ve armut ağaçlarından kesilmiş düzgün küçük parçaların, geometrik bir desen meydana getirecek biçimde ve kopup düşmesine imkân olmayacak şekilde birindeki dişlerin diğerinde açılan yuvalara geçirilmesi süretiyle yapılan, genellikle kapı, pencere, dolap kanatları, kürsü ve mihrap gibi mimari unsurlarda kullanılan ince marangozluk işleri ve ince marangozluğun bu işleri yapan şubesi.[2]
Kündekar, “Künde sanatını” yapan kişiye verilen ad olup bir mesleğin karşılığı olarakkullanılmaktadır. Künde Anadolu’da Selçuklu döneminde gelişmiş, kendine özgü birşekil almıştır. Selçuklu, dönemi ağaç eserleri daha çok mihrap, cami kapısı, dolapkapakları gibi mimari elamanlar olup çivi ve tutkal kullanılmadan seren ve kayıtlarınzıvanalara geçirilip sıkıştırılmasıyla toplanır. Kündekari ahşap sanatında kullanılantekniklerden biridir. Ufak parçalar tek tek hazırlanır ve daha sonra bir kompozisyonoluşturacak şekilde çıtalar yardımı ile birleştirilir. Kapı kanatlarında ve minberin yanaynalıklarında kullanılan kendine özgün bir teknik ve en zor işçilik gerektirir. İslamsanatında ilk örneklerini XII. yüzyılında Mısır, Halep ve Anadolu’da bulduğumuzkündekâri tekniği bu üç merkezde birbirine paralel olarak gelişmiştir. Kündekaâritekniği büyük ustalık isteyen zor bir tekniktir. Sekizgen, baklava, yıldız vs. gibigeometrik şekillerin bir çatma tekniği ile birbirine bağlanmasıyla oluşturulur. Buahşap parçalar oluklu ahşap kirişler iç içe geçirilerek bağlanır. Bunları bağlamak içinçivi veya tutkal kullanılmaz. Parçalar birbirine geçme olduğundan ağaç kuruduğundaufalıp parçaların ayrılmaması için satıhların altında ahşap bir iskelet bulunmaktadır.Genellikle geometrik şekillerin oluşturduğu bu parçaların içleri arabesk, rumi, kıvrıkdal ve çiçeklerle oyma veya kabartma olarak desenlenmiştir. [3]
KÜNDEKÂRİ TEKNİKLERİ
Bir Çatma Tekniği olan hakiki kündekâride sekizgen, baklava ve yıldız biçimindeolan, içi arabesk kabartmalı ahşap parçalarla bunları birbirine bağlayan oluklu ahşapkirişler içine geçerek bağlanmıştır. Bu parçaları birbirine tutturmak için çivi veyatutkal kullanılmamıştır. Parçalar geçme olduğundan ahşabın kuruyup çekmesihalinde ayrılmalar, yarıklar olmaz. Sağlamlığı sağlamak için geçme kündekâri
satıhlarının altında ahşap bir iskelet bulunur. Geometrik ahşap parçalar negatif veyapozitif geçmelerle birbirine bağlanarak yapılacak parça bir uçtan başlayarak adetasepet örer gibi örülerek bütüne gidilir. Çok güç olan kündekâri tekniğinde işlenmişküçük detaylı veya daha kaba örneklere rastlanabilir.
Hakiki “Çatma” kündekariye göre daha az işçilik gerektiren bu teknik minberyan aynalıklarında, kapı ve pencere kepenklerinde uygulanan, çakma ve kabartmalı,çakma ve yapıştırmalı olmak üzere kendi içinde farklılıklar göstermektedir.
Çakma ve kabartma kündekâri tekniğinde minber yan aynalıkları veya kapı kanatlarıaynı ahşap bloklarının yan yana geçirilmesi ile tamamlanır. Bu ahşap bloklarda içiarabesk dekorla süslü sekizgenli, baklava ve yıldız şekilli kısımlar birer kabara ilekabartma halinde işlenmiştir. Bu çıkıntılı satıhların arasına geometrik kafesioluşturan kinişlere çakılmıştır. Görünüşte hakiki kündekâriden güç ayrılan bir
teknikte sekizgen, yıldız ve baklavalarda (ahşap blokla yekpare oldukları için) çivi yoktur, aradaki çıtalar çivi ile tutturulmuştur. Ahşap blokların kuruyup küçülmesihalinde panoların arasına boydan boya ayrıklar görülür.
Tamamen çakma ve yapıştırma kündekâri, taklit gurubun daha kaba ve az ustalıkisteyen örneklerini sunar. Bu işçilikte ahşap bloklar üzerine sekizgenler, yıldızlarbaklavalar ve geometrik kafesi meydana getiren ahşap kirişler çakılmıştır. Örneklergeç devirdendir. Ankara Ahi Elvan Camii minberi (1382),Merzifon Çelebi SultanMehmet Medresesi dış kapısı (15.yy) ve Amasya Mehmet Paşa camii kapısı(Amasya Gök Medrese camii Müzesi) bu teknik için örnek gösterilebilir. Görünüşte,çakma kabartmalı kündekâriye benzemeyen bu gruba ait örnekler daha çok olmalıdır.Ancak geometrik kafesin içindeki parçaların dökülmesi ile anlaşılabildiğindensaptanması güçtür. Ahşap blokların kuruyup küçülmesiyle burada da bloklarınarasında ayrıklar görülür .
Tamamen kabartmalı kündekâri oldukça yaygındır. Daha az kalınlığı olan pencerekepengi, kapı ve minber kapılarının altında kullanmışlardır. En bol örnekleri verenbu grupta sekizgenler bloğun kabartması halindedir. Kabartmalar fazla yüksekdeğildir. Geometrik kafesi ile arabeksli iç dolguları belirli bir düzey ayrımıgöstermez. Bu tip malzemede ahşabın kuruması ile çeşitli yönde yarılmalar olabilir.[4]
Kaynakça;
[1] Büyük LarousseSözlük ve Ansiklopedisi,C.14,S.7275
[2] Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 727
[3] Hamide Soysal, Geleneksel Türk El Sanatlarımızı Yaşatan Kündekâri Ustası Mevlüt Çiller, syf. 26
[4] Hamide Soysal, Geleneksel Türk El Sanatlarımızı Yaşatan Kündekâri Ustası Mevlüt Çiller, syf. 33-36
