SENKGRAŞ: Binalara lâzım olan taşları icab eden şekilde kesip yontarak düzelten taşı ustası. Mermer sütunlar, başlıklar, karnaslar, silmeler ve kabartma tezyinat yapan usta. Eski mimarların maiyetinde birçok sektraşlar çalışırdı. Bunlara taş yonucu veya taşçı ustası da denir. Fr. Tailleur de Pierre. [1]

Tarihi Gelişim

Türkler’de oymacılık sanatının en eski örnekleri daha çok mezar başlarına dikilen heykellerde ve kitâbelerde görülmekte, ancak bu eserlerin başlangıçta genellikle Çin’den gelen ustalarca yapıldığı anlaşılmaktadır. Orta Asya’da zamanla bu ustaların etkisiyle bir Türk-Çin ortak üslûbu oluşmuş ve bu üslûbu yansıtan bazı eserler günümüze ulaşmıştır. 

Erken dönem İslâm sanatından kalan en değerli oymacılık örnekleri Emevî saraylarına ait taş kaplamalardır. Almanlar tarafından Berlin’e götürülüp İslâm Sanatları Müzesi’nde yeniden inşa edilen Kasrü’l-Müşettâ ön cephesinin Helenistik ve Sâsânî unsurlar taşıyan taş oymalarında çok ince bir işçilik sergilenmiştir [2].

Anadolu Selçukluları dönemi hem taş hem ahşap oymacılığı bakımından çok zengin bir zaman dilimidir. Bu dönem cami, medrese, şifâhâne ve kervansaraylarının taçkapılarında taş oymacılığının en güzel örneklerini görmek mümkündür.

Osmanlılar’da oymacılık sanatı en üst seviyesine ulaşmıştır. İlk büyük merkez olan Bursa’da Yeşilcami’nin taçkapısı, pencere söve ve alınlıkları, mihrap nişi ve kitâbesi Osmanlı mermer oymacılığının, Ulucami’nin minberi de Osmanlı ahşap oymacılığının Selçuklu üslûbunun devamı niteliğindeki ilk önemli örnekleridir. [3]

Kaba Yonu: Kaba yonu taşlar, genellikle bina dış duvarları ile bahçe, istinat duvarları, tünel ve köprülerin yapılmasında kullanılır. Genel olarak sert taşlar, kaba yonu olarak madırga, murç, külünk, düz ve dişli taraklar vb. araçlarla işlemek mümkündür.

İnce Yonu: Kaba oyma işlemi tamamlanmış taşları, istenilen ölçüde ve istenilen şekle getirmek için yapılan oyma işlemine denir.

Kesme Oyma: Taşın bütün yüzeyleri tamamen işlenirse buna kesme oyma denir. Kesme oyma taşlar, genellikle duvar örme işlerinde kullanılırdı. Zamanımızda yapılarda iktisadi düşüncelerin rol oynaması yüzünden kesme oymalı taşlar, yerini daha az zaman alan ve daha ucuza mal olan yapı usullerine terk etmektedir. Bununla beraber abide ve mabet inşaatında yine de kesme oyma taş kullanılmaktadır. Taşın yüzü tamamen düz olarak işlenebileceği gibi taş kenarlarına çeşitli profiller vermek de mümkündür.

Yüzey Oymacılığı :Yüzeyleri zenginleştirmek, estetik bir görünüm ve hareket vermek için yapılan fazla derin olmayan bir oyma türüdür. Bu oymanın yapımında kullanılan oyma kalemleri çeşitlidir. Yüzeyde uygulanan motifin özelliğine göre seçilerek kullanılır.Oyma derinlikleri 10 mm’den fazla olan oymalara derin oyma da denir. Genellikle düz yüzeyli derin oyma ve kabartmalı derin oyma tekniği şeklinde uygulanırlar. Özellikle kitabelerde, yazılarda, arabesklerde çok zengin bir görünüş veren ve en çok kullanılan bu taş oymacılığı tekniğinde rölyefler engebeli yuvarlak bir yüzey meydana getirmek üzere işlenmiştir. Bazı örneklerde kabartmalar çok yüksektir ve ajur tekniği etkisini verir.
Yüzeysel (derinlik 5-10 mm) olarak süslemelerin ve resimlerin işlendiği oyma biçimi olarak tanımlanabilir. Yapılacak motif, ana hatlarıyla aslına uygun olur. İşlenmesi ve temizlenmesi kolaydır. Zarif uygulanışı ve görünüşünden dolayı oldukça kullanışlıdır. Motif; şablonla, serbest elle veya ahşap oymacılığında kullanılan diğer motif çizme yöntemleriyle taş üzerine aktarılır.

Üç Boyutlu Oyma : Üç boyutlu oyma, basit geometrik şekiller, heykel vb. bütün üç boyutlu cisimlerin oyması daha önce bahsettiğimiz gibi kaba yonu, ince yonu gibi yöntemleri kullanılarak yapılabilir. Buna derin oyma da diyebiliriz.